هنر و تجربه | سینمای تجربی | Experimental Cinema

[Saber-j]

سینمای تجربی بررسی فیلم های تجربی ما را به درک روشن تر و کامل تری از آن چه که سینمای قرار دادی قادر به بازگویی آن نیست می رساند.تماشای فیلم های تجربی درک ما را از رسانه سینما غنی تر می کند. فیلم های تجربی در واقع مکملِ کلی گویی های سینمای داستانی و قراردادیست. فیلم های تجربی در مقابل سینمای تجاری فیلم های تجربی زوایای مختلف رسانه ی سینما راجستجو می کنند.برای مثال در مواردی مشاهده شده که فیلمساز از عمد روی فیلم خام خط انداخته و یا نقاشی کشیده است.این فیلم ها قواعد رایج فیلمسازی را نادیده می گیرند.گاه انگیزه ی فیلمساز تجربی این است که در مقابل سینمای روز موضع بگیرد.استن براکیج که خود یک فیلمساز تجربی است درباره این موضوع گفته است:«هر چه از هنر و سینما به ما اموخته اند ، مارا از واقعیت جهان اطراف دور می کند و با جهان بیرونی در تناقض است.قرار داد های رایج همچون زنجیری دست و پای ما را بسته اند و فرصت نمی دهند جهان را همانگونه که هست بنگریم.» فیلم های تجاری و رایج توجیه گر باور های مسلط مورد چالش قرار نگرفته ی جامعه ی خود هستند و نشان می دهند اگر سخت بکوشی حتما موفق خواهی شد اما در فیلم های تجربی این تمایل هست که ایدئولوژی های مسلط بر جامعه زیر سوال برود حتی مفروضات سیاسی و اخلاقیات هم با پرسش مواجه می شوند.چندین فیلم تجربی دهه شصت واجد این ویژگی ها هستند مانند ظهور اسکورپیو(۱۹۶۶) ، کریسمس روی زمین(۱۹۶۸) و کاناپه(۱۹۶۴).فیلم های تجربی برخلاف فیلم ها و سینمای رایج امروزی توسط یک نفر و یا گروهی بسیار اندک و حداقل بودجه ها فراهم می شود.این فیلم ها قصد جذب مخاطب به شیوه ی فیلم های کلاسیک هالیوودی ندارند و معمولا با غافلگیر کردن و جلب توجه به موضوعی خاص ساخته می شوند.یکی از فیلم های شاخص و مطرح ، فیلم سگ اندلس (۱۹۲۸) اثری کوتاه که بونوئل با همکاری سالوادور دالی ساخته است.بونوئل درباره این فیلم گفته است :«این فیلم به هیچ وجه قصد جلب توجه و خوشامد به مخاطب ندارد و حتی برعکس به تماشاچی حمله می کند و او را به قسمتی از جامعه می پندارد که سورئالیسم با آن سر جنگ دارد.» نمایی از فیلم سگ اندلس ساخته ی لوییس بونوئل منابع و موضوع ها فبلمسازان تجربی معمولا از نظر مالی و امکانات کاملا به صورت مستقل فعالیت می کنند به همین دلیل آن ها آزادی عمل بیشتری دارند و آثار خود را طبق ارمان های دلخواه شخصی خود تولید می کنند.فیلمسازان تجربی هم تحت تاثیر فیلم های مورد علاقه خود قرار می گیرند و این آثار منابع الهام و برانگیزنده فیلمسازی‌شان می شوند و گاهی عینا از آنان تقلید می کنند و بخش هایی از آن فیلم را در آثارشان قرار می دهند.برای نمونه برو کانر در اولین تجربه خود اثری به نام فیلم(۱۹۵۸) خلق کرد که در آن بخش هایی از فیلم های وسترن و مستند و نوآر استفاده شده است.در واقع فیلم(۱۹۵۸) آنتی تزی در مقابل سینمای کلاسیک است.اثری که نه آغاز ندارد نه میانی و نه پایانی. یکی از دیگر فیلمسازان تجربی که از فیلم های دیگر در اثر خود بهره برده است ، سیسیلیا باریگا فیلمساز شیلیاییست که در فیلم دیدار دو ملکه (۱۹۹۱) نماهایی از فیلم های مارلین دیتریش و گرتا گاریو به کار برد.گاه عده ای از فیلمسازان تجربی کل فیلمی را می گیرند و در اثر خود سود می جویند.در فیلم پاسبان کیتن(۱۹۹۱) ، کن جیکوبز همین رویکرد را با فیلم صامت پاسبان باستر کیتون پیش گرفت.از سوی دیگر داگلاس گوردن هر دو قاب های فیلم روانی هیچکاک را در ظرف دو ثانیه به نمایش گذاشت و یک روانی ۲۴ ساعته ساخت.در واقع گوردون یک مجموعه ای از تصاویر ثابت خلق کرد.فیلم تجربی همچون اشعار تغزلی موضوعات و مضامین متنوعی را در خود جای داده اند.برای مثال بعضی فیلمسازان بر روی فیلم خام نقاشی کرده اند. نورمن مک لارن ، فیلم ساز برجسته ی کانادایی ، روی فیلم خام نقاشی می کند. تکنیک ها و ویژگی ها فیلمسازان تجربی هم از تکنیک های سنتی و کلاسیک استفاده می کنند هم از تکینک های نو و بدیع.اندی وار هول در فواصل بین سال های ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۸ از نمای بسیار طولانی(گاه سی دقیقه یا بیشتر) و برش های ناگهانی استفاده می کرد که در فیلم های رایج آن برهه کمتر دیده میشد.همچنین او از رخداد های ناگهانی و بداهه پردازی در اثار خود استقبال میکرد و برای چنین مواردی دوربین خود را قطع نمیکرد. فیلمسازان تجربی تمایل خاصی به تجربه اندوزی با انواع تکنیک ها و ابزار ها دارند.برخی از آن ها بر روی فیلم خام خط می اندازند و یا نقاشی می کنند. برای نمونه جورج کوچار روی چهره ی بازیگران خود نقاشی کرد از آن ها با با فیلم سیاه و سفید فیلم گرفت و آن را به صورت نگاتیو به نمایش گذاشت.نورمن مک لارن در فیلم رقص دونفری(۱۹۶۸) ، دو رقصنده را که لباس سفید پوشیده بودند در برابر پس زمینه ای سیاه قرار می دهد و جرکات موزون آن ها را به صورت حرکت آهسته به نمایش می گذارد. مدت زمان بیش تر فیلم های تجربی از ۳۰ دقیقه کوتاه ترند.برخی از آن ها فقط چند دقیقه یا حتی کم ترند.فیلم ده ثانیه ای(۱۹۶۵) اثر بروی کانر همانطور که از عنوانش پیداست زمانش ده ثانیه می باشد.فیلم های تجربی معمولا دیالوگ و گفتار زیادی را در خود جای نمی دهند.این خود نشان سمپاتیک فیلمسازان تجربی به سمت تصاویر ذهنیست.می توان گفت فیلمسازان تجربی از اسفتاده میان نوشته ، زیرنویس و گفت و گو اجتناب می کنند و یا به صورت حداقلی به کار می برند.در برخی از فیلم های تجربی گفتگو و حتی صدای موسیقی یا سر ور صدای خیابان هم به گوش نمی رسد.در کل فیلمسازان تجربی تصویر را برصدا ترجیح می دهند.در فیلم های تجربی به ندرت داستانی به مفهوم فیلم های رایج تعریف می شود.حتی اگه داستانی هم روایت شود مخاطب به رعت متوجه می شود داستان سر و شکل درستی ندارد و انسجامی در ان دیده نمی شود.فیلم طول موج(۱۹۶۷) ساخته مایکل اسنو در ابتدا به نظر قصه ای روایت می کند اما به تدریج تماشاچی متوجه می شود که چنین نیست.فیلم خاکتستری هم در ابتدا ظاهرا داستانی دارد اما هر چه که جلو تر می رویم متوجه فقدان انسجام آن می شویم.یکی دیگر از فیلم هایی که با قصه پردازی سنتی تفاوت دارد فیلم آبی(۱۹۹۳) ساخته جارمن است. در این فیلم ما شاهد ۷۶ دقیقه نور آبی و موسیقی هستیم. فیلم اندی وارهول که امپایر(۱۹۶۴) نام دارد از ساختمانی عظیم(امپایر استیت) به مدت هشت ساعت فیلم گرفته می شود.سرانجام اینکه در اثار تجربی توجه مخاطب به خود سینما و ابزار سینما جلب می شود .این توجه در اثار داستانی هم دیده می شود اما در فیلم های تجربی شدت ان بیشتر است.برای نمونه در برخی فیلم های تجربی فیلمساز دوربین فیلمبرداری و ابزار نمایش نشان می دهد. در تولید فیلم های رایج روز به شیوه مرسوم از دوربین فیلمبرداری ، فیلم خام ، عدسی های مختلف و غیره استفاده می شودهنگام نمایش هم از دستگاه پروژکتور استفاده می شود.اما در بسیاری از فیلم های رایج این عناصر زیر پا گذاشته می شود.برای مثال در یکی از جشنواره های سینمای تجربی در لس انجلس فیلمی روی بدن انان زنده به نمایش در امد. امپایر اثر اندی وارهول یک فیلم هشت ساعتی که فیلم ساز با یک دوبین ثابت ، از ساختمان عظیم امپایر استیت در نیویورک گرفته است.دوربین در تمام مدت یک جا مانده و هیچ حرکتی ندارد.طی این هشت ساعت فقط نور فیلم تغییر می کند. نورمن مک لارن از یک چاپگر نوری در خلق تصاویر متعدد از شخصیت ها در فیلم رقص دو نفری استفاده کرد. دسته بندی فیلم های تجربی محققان و نظریه پردازان مختلف سینمایی دسته بندی های متفاوتی از فیلم های تجربی ارائه کرده اند.اما در بسیاری موارد فیلم های تجربی به دو دسته انتزاعی و قابل شناسایی تقسیم می شوند.در فیلم های دسته اول موضوع قابل شناسایی و ادم های آن های واقعی هستند.مثل سگ امندلس.در فیلم های تجربی انتزاعی موضوع ها و ادم ها مبهم و غیر قابل شناسایی و غیر اشنا می باشند. این تقسیم بندی ها زمانی دشوار می شوند که برخی از اثار عناصر سینمای داستانی و تجاری را در هم می امیزند برای مثال فیلم دفتر دکتر کالیگاری(۱۹۱۹) اثر روبرت وینه فیلمی داستانیست اما میزانسن و حال و هوای آن به اثار تجربی نزدیک است.یا یک نمونه خیلی شاخص و مطرح فیلم پرسونا(۱۹۶۶) ساخته برگمان است که در آن بارقه هایی از سینمای تجربی دیده می شود.

منابع : کتاب مبانی سینما