درباره نویسنده
محمود فرجامی کمدین ایرانی ِ ساکن ازمیر است که در زمینه طنزِ نوشتاری و طنزپژوهی فعالیت میکند. کتاب "رانندهتاکسی" و "بیشعوران" از جمله تألیفات فرجامی است اما عمده شهرت او بهخاطر ترجمه کتاب "بیشعوری" است که یکی از پرفروشترین کتابهای دو سال گذشته نشر داخل بوده. او همچنین کتاب "فلسفه طنز" جان موریل را ترجمه کرده که جز بهترین متونی است که در سالهای اخیر در زمینه طنز در ایران به چاپ رسیده است.
محمود فرجامی که خود سابقه اجرا استندآپ را هم دارد در این مقاله سروقت استندآپ کمدی رفته و سعی به آشنا ساختن مخاطبهای ایرانی با این زیرشاخه کمدی دارد. با توجه به علاقه اعضا انجمن به استندآپ کمدی، خواندن نظر یک کمدین مطرح (نسبتا مطرح:دی) در این باره خالی از لطف نیست.
[لینک استندآپهای ترجمه شده در انجمن پایین صفحه]
استندآپکمدی چیست؟
پاسخ به این سوال که استندآپ کمدی دقیقا چیست یک مقدار مشکل است. تعریفها مختلفند و هیچ دلیلی هم ندارد که سادهترین تعریف الزاما شفاف هم باشد. مثلا این تعریف: یکی میایستد جلوی جمعیت و با حرفهایش دیگران را میخنداند؛ که خب در کشور ما به آن استندآپ کمدی نمیگویند و مثلا میگویند کنفرانس مطبوعاتی جناب آقای فلان یا خطبههای دشمن شکن آقای بهمان! اما واقعیت این است که استندآپ کمدی خوشدلانهتر از این قبیل ژانگولرهای خطرناک است. یک نفر سعی میکند با حرفهای خندهدارش دیگران را شاد کند نه اینکه مثل فلان و بهمان، با حرفهای خندهدارش دیگران را بدبخت کند.
به کسی که استندآپ کمدی اجرا میکند استندآپکمدیَن میگویند. در استندآپ کمدیها معمولا رسم است که کمدین با خودش و نزدیکانش بیشتر از دیگران شوخی میکند. یعنی مثلا به جای اینکه بگوید " یه روز یه ..." میگوید "یه روز داشتم میرفتم..." و تا جایی که بتواند جکها را به صورت خاطره بازسازی میکند، مثلا به جای "یه روز بچههه میره از باباش میپرسه..." میگوید "وقتی بچه بودم یه روز از بابام پرسیدم...". البته همیشه هم اینطوری نیست و جکها به همان صورت مرسوم (در مورد قومیتها، سیاستمداران، شخصیتهای مشهور...) هم نقل میشوند. اما هرچقدر استندآپ کمدی به خصوصیات واقعی استندآپکمدین نزدیک باشد شیرینتر است.
مهمترین ویژگی استندآپ کمدی ارتباط مستقیم و بیوقفه کمدین با تماشاگران است. او دائما با آنها حرف میزند، بعضا پرسش و پاسخ دارد و حتی بر اساس واکنشهای آنها اجرا را به صورت لحظهای تغییر میدهد. حضور تماشاچی در استندآپ کمدی به قدری مهم است که حتی در استندآپ کمدیهایی که برای پخش در رادیو و تلویزیون ضبط میشوند هم از تماشاچیان دعوت میشود در اجرا حضور داشته باشند.
در سنت ایرانی استندآپ کمدی چندان جا نیفتاده است و هرچند ژانرهایی نزدیک به آن وجود دارد (مثل پیشپرده خوانی) اما به خاطر پرهیز از بزرگترین مشخصه استندآپ کمدی، یعنی "شوخی با خود" (شخص، خانواده، اجتماع، قومیت، مذهب) این ژانر هنوز در ایران ناشناخته است. البته بعضیها هم عملا استندآپ کمدی اجرا میکنند اما بدون نام بردن از آن (مثل حمید ماهی صفت)، اما به خاطر تحقیر این ژانر، کمدینهای درست و حسابی و مطرح دنبال آن نمیروند. در جامعهای که خود کلمه "کمدی" بار منفی پیدا کرده (و به غلط به جایش از کلمهی "طنز" استفاده میشود، مثل سریال طنز، تئاتر طنز...) مردم چه خواهند گفت اگر مثلا مهران مدیری یا فرهاد آئیش در یک اجرا با خودش، خانوادهاش و فرهنگ ایرانی شوخی کند و جک بگوید؟! این مساله البته در چند سال اخیر با اجراهای جسورانه بعضی از طنزپردازان ایرانی اندکی بهبود یافته، هر چند که اندک و موردی.
استندآپ کمدیها گهگاهی مستقل هستند یعنی به صورت منفرد و در زمانی بلند (مثلا یک ساعت) اجرا میشوند و گهگاهی در خلال برنامههای دیگر اجرا می شوند، مثلا در یک جُنگ خانوادگی یا برنامهی تلویزیونی چند دقیقهای استندآپ کمدی اجرا میشود. به نوع دوم استندآپ کمدی ک.اب.ارهای (Cabaret stand-up comedy) هم گفته میشود که ریشه در استندآپ کمدیهایی دارد که از دهههای نخست قرن بیستم ( و شاید پیش از آن) در خلال برنامههای ک.اب.ارههای اروپایی اجرا میشدند، و بر خلاف پیشداوری منفیای که احتمالا به خاطر کلمه "ک.اب.اره" به ذهن متبادر میشود، اصلا نباید آن را دست کم گرفت . جان مورریل در کتابش Comic Relief ضمن آنکه هشت خصیصه مشترک میان استندآپ کمدینها و فیلسوفان را برمیشمارد، [1]یادآوری میکند که استندآپ کمدینهای کا.ب.ارهای آلمان در دهه سی میلادی، نخستین کسانی بودند که با نگرانی شروع به سخره گرفتن هوشمندانهی نازیها و هیتلر کردند تا به مردم نست به فاجعه پیش رو هشدار بدهند و پس از به قدرت رسیدن نازیها نه فقط تمام ک.اب.ارههایشان تعطیل شد که بسیاریشان به اردوگاههای کار اجباری فرستاده یا حتی اعدام شدند.
بعضیها هم برنامههای خبری- تحلیلی رادیو و تلویزیون را به صورت استندآپ کمدی اجرا میکنند، مثل جان استوارت در برنامهی تلویزیونی بسیار مشهورش دیلیشو (که اخیرا بعد از سالها اجرای موفق پایان یافت). [2]
در واقع استندآپ کمدی حد و مرزی ندارد و میتوان با بسیاری از برنامهها، اجراها و آموزشها آمیخته شود. مثلا مورریل در همان کتابش مینویسد که در یکی از ایالتهای آمریکا، گردانندگان یک آموزشگاه رانندگی برای کاستن از انزجار شرکتکنندگان کلاسهای اجباری آموزش رانندگی برای رانندگان متخلف (که به حکم قاضی جبور به گذراندن آنها میشوند) تصمیم گرفتند از یک استندآپ کمدین برای تدریس استفاده کنند. محتوای آموزشی در قالب استندآپ کمدی اجرا شد و به این ترتیب در اندک زمانی شرکت کنندگان نه فقط از شرکت در کلاس متنفر نبودند بلکه با علاقه در کلاس حاضر میشدند و پس از پایان دوره، شرکت در این کلاس را یکی از بهترین تجربیات آموزشی خود ذکر کردند. کار به قدری بالا گرفت که بیشتر آموزشگاهها برای تدریس به دنبال استندآپ کمدینها افتادند.
از مشاهیری که زمانی استندآپ کمدین بودهاند یا هنوز استندآپ اجرا میتوان به باب هوپ، پیتر سلرز، وودی آلن و جیم کری اشاره کرد.
پایان مطلب اصلی
منبع:
صفحه محمود فرجامی
اضافات:
1. شباهتهای استندآپ کمدی با فلسفه: یک. برپایه گفتگو هستند؛ دو. معمولا انعکاس تجربیات روزمرهاند؛ سه. هر دو معمولا ابتدا با نقل تجربهای شروع میشوند با پرسش درباره آن ادامه مییابند؛ چهار. کمدینها و فلاسفه با کاوش در پرسشهایی که از تجربیات روزمره برمیآیند، خود را تا حدودی از آن وقایع جدا میکنند؛ پنج. هر دو به انتقالات شناختی بها میدهند. سیمون کریچلی میگوید هردو از شما میخواهند هر چیزی را طوری نگاه کنید که انگار همین حالا از سیارهی دیگری به زمین آمدهاید؛ شش. هردو انتقادی فکر میکنند، انسانها را تشویق میکنند که با خودشان صادق باشند و توجیه کردن و همرنگ شدن با جماعت را کنار بگذارند؛ هفتم. کمدی و فلسفه برای شکوفایی، وابسته به گیجی، سفسطه و دیگر ناسازگاریهای مردم در نحوه فکر کردن هستند؛ هشتم. هر دو اغلب درباره موقعیتهای غیر واقعی فکر میکنند. به همان راحتی که دیگران دربارهی واقعیت فکر میکنند. (منبع: فلسفه طنز؛ جان موریل؛ 1392؛ تهران)
2. بهنظرم سبک کاری کمدینهای سیاسی (جان استورات، کولبرت و ویلمور ) رو نمیشه استندآپ کمدی گفت ولی غالب لیتشوهای غیرسیاسی مثل برنامه "جیمی فلن" و "کونان" و "جیمی کمیل" و حتی برنامه کمدی سیاسیی "بیل مار" با بخش استندآپ (مونولوگ) شروع میشوند.
پینوشت: فرجامی توی صفحهاش از مخاطبهاش دعوت کرده که لینک استندآپ و کمدینهای مورد علاقهـشون رو بذارند. شما هم اگر کمدینی رو ترجیح میدین یا به استندآپ علاقه دارید، همینجا نظر بدید.
برای دانلود استندآپ میتونید به این لینک مراجعه کنید. برای دیدن استندآپهای ترجمه شده اینجا، برای پیگیری اخبار دنیای استندآپ به این تاپیک مراجعه کنید.